De uitvoering van de korte straffen gaat hand in hand met de opening van verschillende detentiehuizen in het land. De eerste Waalse detentiehuizen komen in Luik en in Jemeppe-sur-Sambre in de provincie Namen. In deze kleinschalige instellingen zullen kortgestrafte veroordeelden uit de regio hun gevangenisstraf uitzitten. Anders dan in een klassieke gevangenis ligt de focus er op zelfredzaamheid, verantwoordelijkheid en vanaf de eerste dag werken aan re-integratie in de samenleving. In Luik wordt een voormalige jeugdherberg omgevormd en in Jemeppe-sur-Sambre zal een detentiehuis worden opgetrokken op de site van een oude rijkswachtkazerne.
Sinds de jaren ‘70 werden in ons land de korte straffen niet meer uitgevoerd of later in sommige gevallen omgezet in elektronisch toezicht. De maatregel moest de druk op de chronisch overbevolkte gevangenissen doen afnemen maar werkte paradoxaal genoeg de overbevolking in de gevangenissen nog meer in de hand. Het bracht immers straffeloosheid met zich mee. Beginnende criminelen waanden zich onaantastbaar, werden niet tijdig gecorrigeerd en bleven onuitgevoerde celstraffen opstapelen. Plots moesten ze jarenlang de cel in bij overschrijding van de grens van 3 jaar gevangenisstraf. De maatregel zorgde voor nog neveneffecten: magistraten spraken zwaardere celstraffen uit of grepen sneller naar voorhechtenis.
Om deze vicieuze cirkel te doorbreken, worden sinds 1 september 2022 de gevangenisstraffen tussen 2 en 3 jaar opnieuw uitgevoerd en sinds 1 september 2023 de gevangenisstraffen tussen 6 maanden en 2 jaar.
De uitvoering van deze korte straffen moet voornamelijk in detentiehuizen gebeuren. Deze gesloten instellingen zijn nieuw sinds deze legislatuur. In detentiehuizen kunnen veroordeelden zich zinvol bezighouden, hun leven weer in handen nemen en zich zo goed mogelijk voorbereiden op hun vrijlating, zonder te hervallen in criminele feiten. Enkel veroordeelden die minder dan 3 jaar cel opliepen, een laag risicoprofiel hebben én gemotiveerd zijn om hun leven te beteren, komen in aanmerking. Wie een straf uitzit voor terreurfeiten of zedenmisdrijven wordt niet toegelaten. Wie zich misdraagt, moet terugkeren naar een gewone gevangenis om daar de rest van de straf uit te zitten.
Niet zomaar binnen en buiten
Net zoals in een gewone gevangenis kan er niemand zomaar binnen en buiten. Binnen de muren is het regime in een detentiehuis veel meer gericht op verantwoordelijkheden en re-integratie dan in een klassieke gevangenis. De focus ligt op zelfredzaamheid, het leren samenleven, het hebben van een dagstructuur, het volgen van opleidingen, het zoeken naar werk en het vinden van onderdak. Er wordt niet langer gesproken over gedetineerden, maar over bewoners. Ze staan zelf in voor huishoudelijke taken zoals samen koken, poetsen en de was. Detentiebegeleiders helpen hen om hun leven opnieuw in handen te nemen. Vanaf dag 1 worden zij klaargestoomd voor een leven zonder herval in criminele feiten. De staf bestaat uit directie en administratie, maatschappelijk assistenten, psychologen en detentiebegeleiders.
Werk vinden als sleutel tot succes
Inmiddels zijn de detentiehuizen van Kortrijk en Vorst operationeel en staan er andere detentiehuizen op de planning in Antwerpen, Genk, Ninove, Olen en Zelzate. De cijfers tonen dat de aanpak werkt. In Kortrijk zijn in totaal reeds 90 bewoners ondergebracht, waarvan 43 die het detentiehuis intussen hebben mogen verlaten. De meesten onder hen vonden werk en een nieuwe woonst vanuit het detentiehuis. Zij gaven aan dat werken hen opnieuw structuur en het gevoel van eigenwaarde bood. Een gevangenisstraf mogen uitzitten in een detentiehuis is trouwens een gunst en geen recht. Zo zijn 16 bewoners teruggestuurd naar de gevangenis omdat zij zich niet aan de interne regels hielden en om te voorkomen dat hun gedrag zou wegen op de hele groep. Uit de meldingen bij de stad of politie bleek dat het Kortrijkse detentiehuis geen overlast voor de buurt met zich meebrengt.
Luik en Jemeppe-sur-Sambre
De eerste Waalse detentiehuizen komen in Luik en in Jemeppe-sur-Sambre in de provincie Namen. Hiermee zal de teller op negen detentiehuizen komen te staan.
In Luik wordt de voormalige jeugdherberg Espace Belvaux in deelgemeente Grivegnée omgebouwd tot een detentiehuis voor 60 personen. Het gebouw wordt aangepast en uitgebreid. De buurtbewoners ontvangen eerstdaags een brochure met meer uitleg over het detentiehuis en een uitnodiging voor de infoavond op dinsdag 21 november. Dit vindt plaats om 20 uur in Espace Belvaux zelf, Rue Belvaux 189.
In Jemeppe-sur-Sambre komt een detentiehuis voor veertig personen op de site van oude rijkswachtkazerne in de Rue de la Gendarmerie. De huidige gebouwen op de site worden in het voorjaar van 2024 gesloopt, met de bedoeling om daarna te starten met de bouw. Ook deze buurtbewoners ontvangen eerstdaags een brochure met meer uitleg over het detentiehuis en een uitnodiging voor de infoavond op woensdag 22 november. Dit vindt plaats om 19.30 uur in CC Gabrielle Bernard, Rue de la Fabrique 4c in deelgemeente Moustier.
Paul Van Tigchelt, minister van Justitie: “In detentiehuizen kunnen veroordeelden zich zinvol bezighouden, hun leven weer in handen nemen en zich zo goed mogelijk voorbereiden op hun vrijlating, zonder te hervallen in criminele feiten. Eén jaar detentiehuis in Kortrijk heeft aangetoond dat een job vinden en zo verantwoordelijkheid creëren, cruciaal is. Na Kortrijk, Vorst, Olen, Zelzate, Ninove, Genk en Antwerpen ben ik verheugd om de eerste locaties in Wallonië bekend te kunnen maken: Luik en Jemeppe-sur-Sambre. Hiermee maken we een einde aan de straffeloosheid en de spiraal van recidive die de veiligheid van onze samenleving niet ten goede kwam. Deze aanpak werkt. En ook de Fransen volgen dit met veel aandacht. Binnenkort komt de Franse minister van Justitie Eric Dupond-Moretti op bezoek in het detentiehuis van Kortrijk om onze werking te bestuderen.”
Mathieu Michel, staatssecretaris belast met de Regie der Gebouwen: “Detentiehuizen zijn geen gevangenissen; het zijn structuren die ons in staat stellen recidive effectief te bestrijden door een detentieproject aan te bieden dat gericht is op beginnende delinquenten die voor het eerst veroordeeld worden tot een korte straf en door prioriteit te geven aan hun re-integratie in de maatschappij en de professionele wereld. Het helpt het gevoel van straffeloosheid te bestrijden en gaat tegelijkertijd recidive tegen dankzij een pedagogische aanpak en individuele begeleiding. Door de opening van deze detentiehuizen toe te laten bevestigen we dus ons engagement voor een justitie waarbij straffen effectief worden uitgevoerd. Ik ben blij en erg trots op de bouw van de eerste detentiehuizen in Wallonië, en ik bedank iedereen die aan dit project meewerkt, evenals de Regie der Gebouwen.”
Willy Demeyer, burgemeester van Luik: “Dit project moet straffeloosheid bestrijden, alsook onrechtvaardigheid ten aanzien van slachtoffers van kleine criminaliteit die niettemin vaak traumatisch is. Ik zal erop toezien dat dit gebeurt zonder hinder te veroorzaken voor de buurt en de buurtbewoners.”
Stéphanie Thoron, burgemeester van Jemeppe-sur-Sambre: “De FOD Justitie en de Regie der Gebouwen hebben besloten om de gebouwen van de voormalige rijkswachtkazerne van Moustier, die eigendom zijn van de Regie, een tweede leven te geven. In dit project fungeert het gemeentebestuur als doorgeefluik tussen de burgers en de federale overheid. We willen er zeker van zijn dat er rekening wordt gehouden met eventuele vragen en/of bezorgheden en dat deze worden beantwoord. De federale financiering zal de gemeente in staat stellen om een coördinator/bemiddelaar aan te werven die een link zal kunnen leggen tussen deze nieuwe structuur en het lokale leven (buurtbewoners, lokale actoren, vzw’s, …). Tot slot zal het gemeentecollege zowel de burgers als de federale overheid bijstaan voor dit belangrijke project.”