Nieuwe aanpak moet zorgen voor meer autopsies en aantrekkelijker beroep van wetsdokter
De dienst forensische geneeskunde van UZ Leuven is door Justitie erkend als het eerste Forensisch Medisch Instituut (FMI) van het land. Dat is een expertisecentrum waar wetsdokters gebruik kunnen maken van dezelfde hoogtechnologische apparatuur bij autopsies en ze zich verder kunnen professionaliseren en structureren. UZ Leuven zal zo een derde van de autopsies in Vlaanderen voor zijn rekening nemen. Op termijn moeten er vijf zo’n expertisecentra komen over het hele land en deze gestructureerde werking is nodig. Op dit moment wordt slechts bij 0,5 à 1 % van de overlijdens in ons land een autopsie uitgevoerd waardoor sommige verdachte overlijdens mogelijk niet worden opgemerkt. Bovendien telt ons land slechts een veertigtal wetsdokters en is het beroep minder aantrekkelijk geworden. De FMI’s moeten voor een ommekeer zorgen.
Bij een overlijden is het de taak van de eerste aanwezige arts om in te schatten of het al dan niet gaat om een ‘ongewoon’ of verdacht overlijden dat nader onderzoek vergt. In die gevallen moet het parket worden ingelicht en wordt een wetsdokter aangesteld. In samenspraak met de wetsdokter en het labo bepaalt het parket of verder onderzoek is aangewezen en er moet worden overgegaan tot een inwendige schouwing of autopsie om de precieze oorzaak en aard van het overlijden te bepalen. Bij ongeveer 3% van alle overlijdens in ons land wordt een uitwendige lijkschouwing uitgevoerd en bij 0,5 à 1% wordt overgegaan tot een autopsie, terwijl het aanbevolen Europees streefcijfer voor autopsies op 10% ligt. Reeds in 2013 gaf het Koninklijk Belgisch Genootschap voor Gerechtelijke Geneeskunde (KBGGG) te kennen dat hierdoor naar schatting een 70-tal verdachte overlijdens onopgemerkt blijven.
Het lage percentage aan autopsies is te verklaren door de aanpak in verschillende schakels van de keten. De artsen die in eerste lijn een overlijden vaststellen, hebben vaak onvoldoende expertise om de aanwijzingen van een verdacht overlijden te detecteren. Zo vallen bijvoorbeeld minuscule puntbloedingen in de ogen niet op, maar kunnen die wel een eerste indicatie voor wurging zijn als doodsoorzaak. Bovendien is het voor huisartsen, die de overleden persoon en nabestaanden kennen, niet altijd evident om bij een ongewoon overlijden gerechtelijk en geneeskundig bezwaar aan te tekenen.
Wanneer parketten overgaan tot verder onderzoek, kunnen ze slechts beroep doen op een relatief beperkt aantal wetsdokters. Hierdoor zijn wetsdokters vaak overbevraagd. Is ons land zijn momenteel een 40-tal arts-specialisten (en assistenten in opleiding) in de gerechtelijke geneeskunde als wetsdokter actief. Het beroep kent veel uitstroom door pensionering en de instroom is relatief beperkt. Om wetsdokter te worden, moet men een doorgedreven opleiding tot arts-specialist in de gerechtelijke geneeskunde volgen en deze neemt in totaal minimaal 11 jaar in beslag. Tijdens hun loopbaan hebben wetsdokters bovendien te maken met zeer onregelmatige werkuren. Onder meer deze factoren zorgen ervoor dat veel kandidaat-artsen voor een andere specialisatie kiezen.
Forensisch Medische Instituten
Vorig jaar werd beslist dat er in ons land vijf Forensisch Medische Instituten (FMI) moeten komen, geografisch gespreid over de universitaire ziekenhuizen. Zo kan er op termijn in het hele land op dezelfde manier aan overlijdensonderzoek worden gedaan.
In deze Forensisch Medische Instituten kunnen tewerkgestelde wetsdokters, dankzij de bijkomende financiering, gebruik maken van dezelfde moderne en hoogtechnologische apparatuur. Er is ook meer capaciteit en de aanpak kan worden gestructureerd, in nauwe samenwerking met de parketten. Wetsdokters kunnen zich verenigen en werk- en vakantieregelingen uitwerken. De centra bieden bijscholingen aan en stages voor wetsdokters in spe. Zo wordt het beroep toekomstbestendiger en is de instroom verzekerd. Er is ook de nodige focus op slachtofferonthaal en een menselijke begeleiding voor nabestaanden. De aanpak moet leiden tot meer wetsdokters, meer autopsies, betere resultaten, een hogere detectiegraad van verdachte overlijdens.
Vorig jaar werd 2,25 miljoen euro uitgetrokken om tegen 2024 twee pilootprojecten te starten. Na de projectoproep ontving de FOD Justitie zes kandidaatstellingen. Deze werden tijdens de zomer van 2023 uitgebreid bestudeerd en Het UZ Leuven werd door de jury uitgekozen om als eerste van start te gaan met een Forensisch Medisch Instituut.
Pilootproject in UZ Leuven
De dienst forensische geneeskunde van UZ Leuven bestaat sinds 2006 en werd opgericht op initiatief van UZ Leuven en KU Leuven. In 2022 verrichte UZ Leuven voor de provincies Vlaams-Brabant en Limburg 581 uitwendige lijkschouwingen en 185 autopsies. Dankzij de samenwerkingsprotocollen met de parketten van Leuven, Halle-Vilvoorde, en Limburg is er een gestructureerde en gestroomlijnde aanpak van overlijdensonderzoeken. Er is 24/7 een arts-specialist en een arts-specialist in opleiding in de gerechtelijke geneeskunde aanwezig en er wordt nauw samengewerkt met de dienst radiologie voor zogenoemde post mortem imaging.
Er is een gloednieuwe hoogtechnologische autopsiezaal die net in gebruik wordt genomen. In tegenstelling tot de oude autopsiezaal is digitaal werken er nu de norm, waarbij vaststellingen onmiddellijk digitaal worden geregistreerd. Via een touchscreen kan men de beelden van de CT-scans meteen bekijken, analyseren en vergelijken met beelden van op de plaats delict. Daarnaast is de zaal uitgerust met een hoogkwalitatief camerasysteem waardoor de autopsies op afstand kunnen worden meegevolgd. Dit maakt het mogelijk om het aantal aanwezigen tijdens een autopsie te beperken, wat het risico op sporencontaminatie significant verkleint.
Ook de verlichting is geoptimaliseerd, waardoor een betere beeldvorming mogelijk wordt. De zaal is voorzien van onderdruk. Dankzij deze lagere luchtdruk en de sterk verbeterde ventilatie worden de wetsdokters, personeelsleden en bezoekers zoals politiemensen en magistraten beter beschermd tegen de blootstelling aan eventueel besmettingsgevaar of intoxicatiegevaar. Er zijn ook wasmachines voorzien in de zaal zodat kledij en autopsiemateriaal meteen schoongemaakt kunnen worden en er geen transport meer nodig is.
Eén derde van het aantal autopsies in Vlaanderen
Minister van Justitie Paul Van Tigchelt bracht vandaag een bezoek aan de dienst forensische geneeskunde van het UZ Leuven waar hij een rondleiding kreeg in de autopsiezaal. Professor Wim Van de Voorde gaf de minister een inkijk in de nieuwe manier van werken. Volgens UZ Leuven stelt de autopsiezaal hen in staat om mee te draaien op Europees topniveau. De erkenning als eerste FMI betekent een subsidie van 474.000 euro in 2023 en 1.212.000 in 2024 die UZ Leuven moet toelaten om de dienst forensische geneeskunde en de kwaliteit van de dienstverlening op lange termijn in stand te houden, de dienstverlening voor Justitie te verbeteren, de instroom van wetsdokters te kunnen verzekeren op lange termijn, om blijvend te voorzien in de nieuwste technieken en om nog meer in te zetten op slachtofferzorg ten aanzien van nabestaanden.
Naast de voornoemde samenwerking met de parketten zal het UZ Leuven zich op korte termijn ook opnieuw ter beschikking stellen voor de afdeling Mechelen van het Parket Antwerpen en de Nederlandstalige afdeling van het parket Brussel. Hiermee zal een derde van het aantal autopsies in Vlaanderen door UZ Leuven gebeuren.
Paul Van Tigchelt, minister van Justitie: “In ons land zijn er zo’n 40 wetsdokters en dat is relatief weinig. Het beroep wordt steeds minder aantrekkelijk door onder andere onregelmatige uren en de lange studies. Het gevolg is dat veel wetsdokters overbevraagd zijn, wat een snelle werking van Justitie niet ten goede komt. Om het beroep op lange termijn duurzaam te maken en de aanpak te uniformiseren over het hele land, willen we vijf Forensisch Medische Instituten (FMI) oprichten. Daar kunnen wetsdokters zich verenigen, werkregelingen uitwerken, stage volgen en gebruik maken van dezelfde hoogtechnologische apparatuur. Zo wordt het beroep toekomstbestendiger en is de instroom verzekerd. UZ Leuven wordt het eerste FMI van het land met een state-of-the-art autopsiezaal.”
Prof. dr. Wim Van de Voorde, diensthoofd forensische geneeskunde in UZ Leuven: “We zijn dankbaar voor de erkenning als het eerste Forensisch Medisch Instituut (FMI) in België. Dankzij de bijkomende financiële steun en de erkenning van onze dienst als expertisecentrum, kunnen we de opleiding van toekomstige wetsdokters en forensisch experten waarborgen en kunnen we er mee voor zorgen dat het specialisme professioneler, moderner en efficiënter kan ingezet worden. Pijnpunten, zoals het gebrek aan wetsdokters en het lage percentage autopsies die gebeuren in ons land, zullen nu ook effectief aangepakt worden. Onze dienst ijvert al decennialang voor institutionalisering. We zijn daarom enorm trots om als pilootcentrum te kunnen meewerken aan dit traject van verdere professionalisering van de forensische geneeskunde om zo te kunnen bijdragen aan een snelle, menselijke en straffe justitie in België.”