Uitvoering korte straffen afgestemd op nieuwe capaciteit
In oktober 2021 trok de regering 91,5 miljoen euro uit voor de inrichting van 15 detentiehuizen in deze legislatuur. Die zijn nodig om een einde te maken aan de straffeloosheid in ons land, waarbij korte straffen onder de 3 jaar sinds mensenheugenis systematisch niet worden uitgevoerd. Justitie ging daarom samen met de Regie der Gebouwen op zoek naar geschikte panden. De detentiehuizen in Kortrijk en Berkendael werden reeds vastgelegd. Vice-eersteminister en minister van Justitie Vincent Van Quickenborne en staatssecretaris voor Regie Der Gebouwen Mathieu Michel hebben nu een lijst van in totaal 8 panden voorgelegd aan de ministerraad en gaan over tot aankoop/renovatie/ingebruikname. Het gaat om geschikte locaties in steden en gemeenten waar het lokale bestuur wil meewerken aan de aanpak van straffeloosheid. Intussen worden verdere gesprekken gevoerd met lokale besturen over een tiental andere potentiële locaties.
Al sinds de jaren ‘70 worden de meeste korte gevangenisstraffen in ons land niet uitgevoerd. Straffen onder de 3 jaar worden automatisch omgezet in elektronisch toezicht en straffen onder de 6 maanden worden vaak zelfs helemaal niet uitgevoerd. Het zijn maatregelen die destijds werden ingevoerd om de chronische overbevolking in de gevangenissen binnen de perken te houden. Het is duidelijk dat deze aanpak geen resultaten boekt. Integendeel. Paradoxaal genoeg werkt dit net overbevolkte gevangenissen in de hand. Door niet in te grijpen bij de eerste veroordeling, wanen first offenders zich vaak onaantastbaar en groeien ze uit tot beroepscriminelen alvorens ze één dag de binnenkant van een cel hebben gezien. Het is een van de redenen waarom ons land een erg hoge recidivegraad kent. Bovendien draagt het ook bij tot de zogeheten strafinflatie. Om zeker te zijn dat veroordeelden wel degelijk (een deel van) hun straf moeten uitzitten, kiezen rechters er sneller voor om zwaardere straffen op te leggen en gaan onderzoeksrechters sneller over tot voorhechtenis. Het werkt overbevolking in de gevangenissen enkel maar in de hand.
Vicieuze cirkel wordt doorbroken
Dit zorgt voor een vicieuze cirkel van straffeloosheid en overbevolking die zeer moeilijk te doorbreken is. Getuige hiervan het feit dat de wet ter uitvoering van de korte straffen (Wet Externe Rechtspositie of WERP) reeds in 2006 goedgekeurd werd, maar dat niemand het aandurfde om die effectief in werking te laten treden. Op voorstel van minister Van Quickenborne besliste deze regering om dit wel te doen.
Minister Van Quickenborne wijst op het belang van deze keuze. “Als we een einde willen maken aan de straffeloosheid én op termijn ook aan de overbevolking in de gevangenissen , dan moeten alle straffen uitgevoerd worden. Er zal nooit een ideaal moment komen om dit te doen. Het is als een huis renoveren terwijl je erin woont. Een overbevolkt huis bovendien. Maar het is absoluut noodzakelijk om de ban te doorbreken.”
Detentiehuizen: werken aan re-integratie vanaf dag 1
Cruciaal hierbij is de uitvoering van de korte straffen in detentiehuizen. Dat zijn kleinschalige locaties met een lagere beveiligingsgraad, waar gedetineerden vanaf de eerste dag werken aan hun re-integratie in de maatschappij met behulp van detentiebegeleiders. Die zoeken mee naar opleidingen, werk en een zinvolle dagbesteding. Detentiehuizen hebben in het buitenland bewezen dat de recidive hierdoor fors vermindert. Zo neemt de druk op de gevangenissen af op lange termijn. Bij de begrotingsopmaak in oktober 2021 werd daarom een budget van 91,5 miljoen euro voorzien om te investeren in de oprichting van 15 detentiehuizen deze legislatuur, goed voor 720 plaatsen. De eerste concrete locatie komt er in Kortrijk, niet toevallig thuisstad van minister en titelvoerend burgemeester Van Quickenborne.
De voorbije maanden werden vele tientallen pistes onderzocht, al was het vinden van geschikte locaties geen evidentie. De gebouwen moeten aan tal van voorwaarden voldoen: eigendom kunnen worden van de overheid, juiste accommodatie, snel gebruiksklaar en vergunningstechnisch in orde. Er moesten ook samenwerkingsverbanden met de lokale besturen worden gesmeed.
Panden aankopen en buurten informeren
Na 6 maanden onderzoek en overleg met de verschillende betrokken lokale besturen legden vice-eersteminister en minister van Justitie Van Quickenborne en staatssecretaris voor de Regie der Gebouwen Michel een lijst met 8 panden voor aan de ministerraad. Er wordt nu overgegaan tot aankoop. Minister Van Quickenborne toont zich tevreden. “Door het vroegtijdig uitlekken van enkele van de pistes die onderzocht werden, ontstond de indruk dat lokale besturen hun verantwoordelijkheid hierin niet wilden opnemen. Niets is minder waar. Tientallen burgemeesters gingen samen met ons constructief op zoek naar potentiële locaties in hun gemeente. Ik wil hen hiervoor danken.”
Na het voltooien van de aankoopprocedures start het aanvragen van vergunningen en daarna eventuele renovatiewerken. Parallel wordt voor elke locatie een buurtvergadering georganiseerd in samenwerking met het lokale bestuur. Zo worden buurtbewoners goed geïnformeerd en betrokken bij de plannen zodat eventuele ongerustheid kan worden weggenomen. Verder lichtten de minister en de staatssecretaris ook toe dat er gesprekken gevoerd worden met lokale besturen van een tiental andere geschikte locaties.
Ervaring uit het buitenland leert dat detentiehuizen niet voor extra overlast zorgen. Het gaat om gesloten instellingen waar gedetineerden niet zomaar binnen of buiten mogen. Weinig mensen weten dat bij de 35 bestaande gevangenissen in ons land dagelijks evenzeer gedetineerden binnen en buiten lopen om bijvoorbeeld te solliciteren in aanloop naar het einde van de straf. In detentiehuizen worden bovendien mensen opgesloten die een laag veiligheidsrisico hebben en nu ongestraft vrij rondlopen op straat.
Overbevolking: 732 extra nieuwe plaatsen
Dat er op zes maanden tijd zoveel bijkomende capaciteit gevonden werd, is een zeer goede zaak. De steeds toenemende overbevolking in de gevangenissen bewijst dat dit geen moment te vroeg komt. Recent steeg het aantal gedetineerden tot meer dan 11.000. Justitie is hierbij ook het slachtoffer van zijn eigen succes. Zo is het dossier SKY-ECC alleen al goed voor meer dan 800 aanhoudingen onder wie meer dan 250 in voorhechtenis. Bovendien werd onder de vorige regering noodgedwongen beslist om tijdens de coronacrisis de uitvoering van bepaalde straffen onder de vijf jaar tijdelijk uit te stellen omdat corona zich als een lopend vuurtje zou verspreiden in de gevangenissen.
Naast de detentiehuizen wordt de gevangeniscapaciteit binnenkort structureel uitgebreid. In het najaar openen de nieuwe gevangenissen van Haren en Dendermonde. Respectievelijk goed voor 1.190 en 444 plaatsen. Beide nieuwe complexen zijn de vervangers van de bestaande gevangenissen van Sint-Gillis, Vorst, Berkendael en Dendermonde. Ze leveren netto 382 extra nieuwe plaatsen op. In een deel van de gevangenis van Berkendael, die dit najaar vrijkomt, wordt een detentiehuis voor 60 personen ingericht in samenspraak met het gemeentebestuur van Vorst. Bovendien werd tijdens de begrotingscontrole beslist dat de gevangenissen van Oud Dendermonde en Sint-Gillis gedeeltelijk langer openblijven, goed voor 350 extra bijkomende plaatsen. Ook in de gevangenis van Ieper, die momenteel gerenoveerd wordt, zullen er 56 nieuwe plaatsen bijkomen. In 2026 openen dan weer de nieuwe gevangenissen van Vresse en Leopoldsburg, goed voor respectievelijk 312 en 280 plaatsen. Recent werd ook de bouw van een nieuwe gevangenis in Antwerpen tegen 2025 toegewezen.
Wet Externe Rechtspositie afgestemd op capaciteit
Nu de capaciteitsuitbreiding in de detentiehuizen en de gevangenissen concreet in kaart gebracht zijn, wordt de inwerkingtreding van de Wet Externe Rechtspositie beter afgestemd op de beschikbare capaciteit. Voor de 8 detentiehuizen wordt rekening gehouden met de wettelijk verplichte termijnen voor de aankoop, vergunningsaanvraag en renovatiewerken.
De uitvoering van de korte straffen treedt daarom op 1 september in werking. Gezien de te doorlopen beroepstermijnen houdt dit in de praktijk in dat de eerste kortgestraften zich 6 weken na de inwerkingtreding zullen beginnen aanmelden. Dit valt samen met de opening van de nieuwe gevangenis van Haren en de verlenging van de oude gevangenissen van Sint-Gillis en Oud Dendermonde, waardoor de capaciteit niet in het gedrang komt.
Op basis van de beschikbare capaciteit in de detentiehuizen zullen in een eerste fase de korte straffen tussen twee en drie jaar worden uitgevoerd. Volgend jaar, wanneer het tweede deel van de 8 reeds vastgelegde detentiehuizen klaar zijn voor ingebruikname, wordt dit in een tweede fase uitgebreid naar alle korte straffen. Minister Van Quickenborne benadrukt het belang van de bijkomende capaciteit en het uitvoeren van alle straffen: “Ik wil niet de zoveelste minister zijn die enkel met extra gevangenissen en noodmatrassen op de grond de boel ‘papt en nathoudt’. Door resoluut te kiezen voor de uitvoering van korte straffen in detentiehuizen kiezen we voor een structureel antwoord. ”
Mathieu Michel, Staatssecretaris belast met de Regie der gebouwen: “In de detentiehuizen kunnen straffen worden uitgevoerd die nu vaak niet worden toegepast. Op die manier zetten we in op het verder wegwerken van het gevoel van straffeloosheid telkens er korte straffen niet worden uitgevoerd wegens plaatsgebrek in de gevangenis.”
Perscontact:
Sander Maenhoudt
Woordvoerder
+32 4 84 29 77 37