Het wetsontwerp van minister van Justitie Van Tigchelt dat videoconferentie in de hoven en rechtbanken een sluitende juridische basis geeft, werd donderdagavond goedgekeurd door de plenaire vergadering van het federaal parlement. Digitale of hybride zittingen bij Justitie zitten in de lift en kunnen voortaan nog algemener worden toegepast. De nieuwe wet valt samen met de introductie van de gloednieuwe applicatie JustCourt, die speciaal werd ontwikkeld voor videoconferentie tijdens processen. Deze wordt nu eerst in gebruik genomen in Brussel, Mechelen en Marche-en-Famenne.
Digitaal vergaderen is niet meer weg te denken uit het professionele leven. Het zorgt voor minder onnodige verplaatsingen, meer flexibiliteit en een betere balans tussen werk en vrije tijd. Het stelt ons ook in staat om efficiënter tewerk te gaan en ons klantvriendelijker op te stellen. Nu Justitie de digitale achterstand in sneltempo aan het goedmaken is, zitten ook digitale zittingen in rechtszaken in de lift. Er is door Justitie voor 3,1 miljoen euro geïnvesteerd in hardware voor videoconferenties in de hoven en rechtbanken, zodat elke rechtbank uitgerust is met extra schermen en audioapparatuur en betrokkenen in rechtszaken digitaal kunnen inloggen.
Vooral in burgerlijke zaken wordt videoconferentie al veelvuldig toegepast, zowel volledig digitaal als hybride. Bijvoorbeeld de zittingen van de beslagrechter van de rechtbank van eerste aanleg in Antwerpen worden haast uitsluitend digitaal georganiseerd, via Microsoft Teams. Ook op het hof van beroep in Antwerpen is videoconferentie al jarenlang sterk ingeburgerd. Hierdoor hoeven de procespartijen en betrokkenen zich niet langer fysiek naar de rechtbank te begeven en wordt op alle vlakken tijdswinst geboekt. Toch zijn er bepaalde drempels die een breed en algemener gebruik in de weg staan. Het uitgangspunt vandaag is namelijk dat alle partijen akkoord moeten gaan met een videozitting. Er geldt dus een vetorecht: als één partij een digitale zitting weigert, moet de zitting volledig fysiek verlopen. Een beklaagde kan dus weigeren dat een burgerlijke partij digitaal aansluit. Daarnaast is er nood aan een wettelijk kader zodat er meer rechtszekerheid is.
Nieuwe wet videoconferentie
Daarom werd voorzien in een wetsontwerp dat alle procedures en wetmatigheden rond videoconferentie binnen gerechtelijke procedures vastlegt. Dit wetsontwerp werd donderdagavond goedgekeurd door de plenaire vergadering van het federaal parlement. Het wetsontwerp gaat uit van twee fundamentele basisprincipes: individuele vrijwilligheid en de discretionaire bevoegdheid van de rechter.
De individuele vrijwilligheid betekent dat een videoconferentie enkel kan plaatsvinden indien de deelnemer daarmee akkoord gaat. Dit geldt louter op individuele basis. Indien een van de partijen niet digitaal maar wel fysiek aanwezig wil zijn op het proces, is dit geen grond om de digitale aanwezigheid van een andere partij in het proces te verbieden. De zitting kan in dat geval hybride verlopen. Ook de rechtbank kan zelf het initiatief nemen voor een videozitting. De discretionaire bevoegdheid van de rechter betekent dat de rechter altijd finaal beslist in welke vorm – fysiek, hybride of digitaal – de zitting plaatsvindt. Ook al verkiezen de partijen ervoor de zitting digitaal te laten verlopen, toch kan beslist worden om hier niet op in te gaan omdat de rechter bijvoorbeeld vindt dat hij of zij een beter oordeel kan vellen bij een fysieke verschijning.
Videoconferentie zal mogelijk zijn tijdens alle soorten processen en zittingen, behalve bij de eerste zitting van de raadkamer na een aanhouding. Zo is het gegarandeerd dat de raadkamer de persoon minstens één keer fysiek ziet en fysiek verhoort over de ten laste gelegde feiten. In twee gevallen kan de rechtbank ook een verbod opleggen om fysiek te verschijnen en zal er dus enkel via videoconferentie kunnen worden deelgenomen aan een zitting: ten eerste in het geval van een pandemie en ten tweede indien de openbare veiligheid niet gegarandeerd kan worden bij het transport of in het gerechtsgebouw wegens de aanwezigheid van een specifieke procespartij die een ernstig gevaar inhoudt. Dit kan bijvoorbeeld gaan om een kopstuk van een criminele organisatie.
JustCourt
De invoering van het wettelijk kader valt samen met de introductie van de applicatie JustCourt. Deze werd specifiek ontworpen voor videoconferenties in de hoven en rechtbanken. Dit gebeurde door Microsoft, die zorgde voor een aangepaste versie van Microsoft Teams. Zo moeten de procespartijen zich aanmelden met eID, komen ze terecht in de virtuele lobby waarna ze door de griffier worden toegelaten in de videoconferentie bij de start van het proces. Ook het zittingsmanagement zal gekoppeld worden aan JustCourt, zodat burgers, advocaten, tolken en deskundigen beter zicht krijgen op welke zaak op welk moment behandeld zal worden en zij niet nodeloos moeten wachten. Via JustCourt is het ook mogelijk om aan te geven of men een zitting al dan niet digitaal of fysiek wil bijwonen.
De rechtbanken van eerste aanleg van Brussel, Mechelen en Marche-en-Famenne zullen binnenkort als eerste JustCourt integreren in hun werking. Hiervoor zijn afspraken gemaakt met de desbetreffende balies. De verschillende functies zullen worden getest en gefaseerd geïmplementeerd. JustCourt wordt vervolgens verder uitgerold naar alle hoven en rechtbanken.
Paul Van Tigchelt, minister van Justitie: “Videoconferenties tijdens rechtszaken zorgen voor een efficiëntere rechtspleging en minder tijdsverlies voor alle betrokkenen. Bovendien verhoogt niet enkel de snelheid van Justitie, maar ook de toegang tot Justitie. Digitale zittingen zitten reeds in de lift, voornamelijk bij burgerlijke zaken. Met deze nieuwe wet zorgen we voor een sluitend juridisch kader. Voortaan zijn er geen drempels meer om veelvuldig videozittingen te organiseren. Bovendien hebben procespartijen niet langer vetorecht. In de rechtbanken van eerste aanleg van Brussel, Mechelen en Marche-en-Famenne wordt binnenkort bovendien de nieuwe applicatie JustCourt gelanceerd. Dit platform werd speciaal ontwikkeld om vlot videozittingen te organiseren. Daarna worden alle rechtbanken hiervan voorzien.”