Juridische tweedelijnsbijstand gestegen in 2020-2021: meer burgers doen een beroep op pro-Deoadvocaat

Financiële middelen spelen te vaak mee in de beslissing van burgers om al dan niet naar een advocaat te stappen. Daarom worden de drempels voor juridische tweedelijnsbijstand sinds 2020 systematisch verlaagd en komen elk jaar meer mensen in aanmerking voor een advocaat pro Deo. Dat vertaalt zich ook in de cijfers: in het gerechtelijk jaar 2020-2021 is 26.000 keer meer juridische tweedelijnsbijstand toegekend dan tijdens het vorig gerechtelijk jaar. Dat zorgde voor 17 miljoen euro extra uitgaven voor tweedelijnsbijstand. In september 2022 en 2023 worden de drempels om in aanmerking te komen voor juridische tweedelijnsbijstand nog verlaagd.


Gelijke toegang tot justitie voor elke burger, ongeacht financiële middelen of afkomst, is een fundament van de rechtsstaat. Toch bestaan er voor velen nog steeds financiële drempels om de hulp in te roepen van een advocaat, waardoor dit grondrecht niet altijd gewaarborgd is. Dat zorgt in de praktijk voor een risico op klassenjustitie. En dat is onaanvaardbaar. Justitie moet laagdrempelig, toegankelijk en menselijk zijn. Daarom is er fors gesleuteld aan de inkomensplafonds om te bepalen wie in aanmerking komt voor juridische tweedelijnsbijstand, een advocaat pro Deo dus.


“Veel mensen denken ten onrechte dat je een pro-Deoadvocaat alleen maar kan aanvragen als je voor een rechtszaak naar de rechtbank moet,” zegt Sofie Demeyer, woordvoerder van Advocaat.be (ook bekend als de Orde van Vlaamse Balies). “Je kan nog voor veel meer zaken de kosteloze bijstand van een advocaat vragen, bijvoorbeeld bij een politieverhoor, voor een advies, het opstellen van afbetalingstermijnen, het indienen van een klacht en dergelijke.


Inkomensplafonds stelselmatig verhoogd
Op 1 september 2020 werd het inkomensplafond voor volledig kosteloze juridische tweedelijnsbijstand aan alleenstaanden opgetrokken van 1.026 euro naar 1.226 euro en voor gezinnen van 1.317 euro naar 1.517 euro. Drie jaar lang worden beide inkomensgrenzen telkens in september verhoogd met 100 euro. Voor alleenstaanden betekent dit dat ze vanaf 1 september 2023 recht hebben op een gratis pro-Deoadvocaat bij een maandelijks netto-inkomen van 1.526 euro of lager. Bij gezinnen of samenwonenden wordt volledig kosteloze juridische tweedelijnsbijstand dan mogelijk bij een inkomen van 1.817 euro of lager. Personen ten laste verhogen dit inkomensplafond telkens met 20% van het leefloon per persoon ten laste. Vanaf 1 september 2024 worden die inkomensplafonds bovendien gekoppeld aan de index van de consumptieprijzen.


Deze tweedelijnsbijstand kan ook gedeeltelijk kosteloos zijn. Om daarvoor in aanmerking te komen, moet het inkomen liggen tussen het huidige plafond van volledige kosteloze tweedelijnsbijstand en dat bedrag vermeerderd met ongeveer 290 euro. Voor minderjarigen is juridische tweedelijnsbijstand steeds kosteloos ongeacht hun financiële toestand. Wie een beroep wil doen op een pro-Deoadvocaat kan daarvoor terecht bij de bureaus voor Juridische Bijstand die je bij elke balie vindt, de gegevens vind je op www.advocaat.be.

Veel meer advocaten in pro-deo zaken aangesteld
In het gerechtelijk jaar 2020-2021 zijn de cijfers inzake tweedelijnsbijstand gestegen. De FOD Justitie keerde, via de Orde van de Vlaamse Balies en Avocats.be, ongeveer 120 miljoen euro erelonen uit aan de advocaten die prestaties hebben geleverd in het kader van de pro-deo. Dat is bijna 17 miljoen euro of 14% meer dan het vorig gerechtelijk jaar. Er werd ruim 274.000 keer een advocaat pro Deo aangesteld in gerechtelijk jaar 2020-2021, wat een stijging is van meer dan 26.000 dossiers of 9% ten opzichte van het vorige jaar. Aan de balie provincie Antwerpen is de stijging van het aantal aanstellingen van advocaten in pro-deo zaken het grootst, van 44.500 naar 49.900 dossiers, gevolgd door de balie West-Vlaanderen van 24.000 naar 27.500 dossiers.

Dat meer mensen een beroep doen op juridische tweedelijnsbijstand is te verklaren door meerdere factoren zoals enerzijds het optrekken van de inkomensplafonds en anderzijds de economische crisis door de coronapandemie. Met de verdere stijgingen van de inkomensplafonds in september 2022 en 2023 in het vooruitzicht, alsook de koppeling met de index van de consumptieprijzen, is de verwachting dat er elk jaar nog meer advocaten pro Deo aangesteld zullen worden. Dat zorgt hoe dan ook voor een meer laagdrempelige, toegankelijke en menselijke justitie.

Voor veel mensen betekent het een wereld van verschil dat ze niet moeten betalen voor de hulp van een advocaat. “Zonder de hulp van een pro-Deoadvocaat zat ik nu nog altijd in de miserie,” zegt James Sinnaeve. Negen jaar geleden liep zijn relatie op de klippen. Door een lening die hij plots alleen moest afbetalen had hij ineens een hoop schulden en op de koop toe besliste de rechter dat zijn zoontje van 2 nog te jong was voor een week-weekregeling met zijn ex. James kon zijn zoontje maar een weekend per maand zien. Hij ging er emotioneel onder door, geraakte zijn werk kwijt en de schulden stapelden zich op. Hij kon geen advocaat betalen en was niet in staat om zichzelf te verdedigen voor de familierechtbank of tegen zijn vele schuldeisers. Dankzij de bijstand van een pro-Deoadvocaat kreeg hij een schuldbemiddelaar en werd er via de familierechtbank een omgangsregeling voor zijn zoontje uitgewerkt. James is nu uit de schulden en hij kreeg zijn leven weer op de rails. Zonder die bijstand van een pro-Deoadvocaat was hem dat niet gelukt.

Ook op andere vlakken wordt de toegang tot justitie verbeterd. In de griffies bevinden zich intussen kiosk-pc’s om dossiers digitaal te raadplegen. Betrokkenen in zaken van intrafamiliaal-, seksueel geweld en moord kunnen hun dossier reeds thuis op Justconsult via Justonweb.be inkijken, op voorwaarde dat het onderzoek is afgesloten. Dit wordt stap voor stap ook mogelijk in andere dossiers. Daarnaast herschrijft Justitie momenteel de gerechtsbrieven voor de burger in een heldere en voor iedereen begrijpbare taal.

Vincent Van Quickenborne, vice-eersteminister en minister van Justitie: “In een rechtsstaat moet iedereen altijd gelijke toegang hebben tot een rechter, ongeacht de financiële situatie. Dat betekent dat ook iedereen een beroep moet kunnen doen op een advocaat, ook mensen die dit niet kunnen betalen. Een
billijk systeem van juridische tweedelijnsbijstand is onmisbaar om dat recht te garanderen. We zien nu dat veel meer mensen daar een beroep op doen en dat is een goede zaak. Justitie mag immers niet afhankelijk zijn van inkomens. Ieders recht moet evenveel beschermd worden.”